‘Wij zijn allemaal potentiële sadisten’

Naomi Campbell

Een leuke vrouw, denk je aanvankelijk, maar het schijnt een woeste tante te zijn die in het verleden zelfs wel eens haar assistenten sloeg. Dergelijk gedrag, dat ik in mijn boek onder de term ‘bullying’ heb beschreven, blijkt veel meer voor te komen dan mensen denken. Onlangs werd bekend dat 90 procent van de verpleegsters in de Verenigde Staten te maken heeft gehad met verbaal of ander geweld. In mijn boek noem ik het voorbeeld van de filmproducent Scott Rudin, die al 119 persoonlijk assistenten heeft versleten. Onderzoek heeft aangetoond dat bij driekwart van de mensen die gepest worden op het werk de baas betrokken is. Zelf heb ik er ook ervaring mee. Waarom mensen zich schuldig maken aan bullying? Ik weet het niet. Het heeft te maken met het voetstuk waar mensen op gehesen worden. Het schijnt dat ervaringen uit het verleden meespelen. Wat ik aan de orde wil stellen, is dat wanneer mensen in een machtspositie komen, hun grenzen vervagen en de weg vrijgemaakt wordt voor dit soort gedrag. Als zij toch al agressieve neigingen hebben, is het een kleine stap om tot deze vorm van machtsmisbruik over te gaan. Er is overigens zeer weinig onderzoek naar bullying gedaan: uit een inventarisatie uit 2007 bleek dat er maar twintig serieuze onderzoeken bestaan. In vergelijking met het aantal studies naar leiderschap en dergelijke is dat bijna niets.

Lynddie England

Dat sluit aan op het vorige onderwerp: mensen die in een machtspositie terechtkomen, denken blijkbaar dat zij hun gang kunnen gaan. Begin jaren zeventig is in de Verenigde Staten een beroemd onderzoek gedaan naar het gedrag van mensen die een rol kregen toebedeeld als gevangenbewaarder. Dat experiment liep volkomen uit de hand. Aanvankelijk had men grote reserves bij de uitkomsten, maar het experiment is sindsdien enkele keren herhaald en steeds was de uitkomst hetzelfde: als wij in een machtspositie worden gemanoeuvreerd, komen niet onze leukste eigenschappen naar boven. Je moet concluderen dat ook jij en ik en iedereen die dit leest sadistisch gedrag zou kunnen vertonen. Abu Ghraib is heel herkenbaar door de ondertoon van seksuele perversiteiten en sadistisch gedrag. Als de uitkomsten van het experiment juist zijn, en ruim dertig procent van de mensen die in een machtspositie terechtkomen gaat sadistisch gedrag vertonen, vind ik dat heel zorgelijk. Het zou betekenen dat het onder onze managers niet anders gesteld is. We besteden hier veel te weinig aandacht aan. De kern van mijn boek is eigenlijk dat onze maatschappij een aantal waarden kent, waaronder het maatschappelijk ideaal van gelijkheid. Bruderschaft, égalité, fraternité, dat soort dingen. Maar in het dierenrijk is ongelijkheid juist een van de kernwaarden, daar zijn alle dieren bezig met dominantie en ondergeschiktheid.

Obama Barack

Obama is een uitzonderlijk charismatisch man, die veel volgelingen om zich heen heeft verzameld. Waar hij voor moet uitkijken, is ‘groupthink’, een fenomeen waar ook de groep rond John F. Kennedy leed: het ontbreken van critici in zijn directe omgeving. Op MBA’s krijgen alle toekomstige leiders te horen dat zij hun eigen kritiek moeten organiseren, maar de vraag is in hoeverre dat doordringt. Veel leiders realiseren zich te weinig dat ook hun ondergeschikten worden beïnvloed door de rol die zij spelen in de groep. Zij zetten hun leiders op een voetstuk dat gedefinieerd wordt door de functie van de leider, niet door de persoon. Hopelijk kan Obama dit gevaar ondervangen. Hij heeft in elk geval al wel de lef getoond sterke persoonlijkheden als Hillary Clinton en de Republikeinse minister van Defensie Gates in zijn regering op te nemen.

Bernie Ecclestone

De uitzondering op de regel, begrijp ik. Mensen hebben het idee dat machtige mensen groter zijn dan zij in werkelijkheid zijn. Ik heb Ivo Opstelten eens geïnterviewd, de voormalig burgemeester van Rotterdam. Hem heb ik gevraagd of hij zijn postuur en zijn stem bewust gebruikt om gezag uit te stralen. Dat moest hij wel erkennen. Hij gaat altijd dichtbij mensen staan als hij ze een hand geeft. De dingen die ik beschrijf in mijn boek weten mensen vaak al of voelen zij al aan. Ik gebruik de onderzoekjes om ze te expliciteren. Wanneer je iemand voor een zaal zet en vertelt dat hij een leider is, dan hebben de mensen in de zaal de indruk dat deze persoon groter is dan in werkelijkheid. En langere mensen verdienen gemiddeld beter dan minder lange mensen. Het is vaak perceptie. Napoleon schijnt bijvoorbeeld niet eens zo klein te zijn geweest. Dat hebben ze er misschien van gemaakt omdat het op die manier een beter verhaal is.

Hillary Clinton

Vrouwen en macht is een uitgekauwd onderwerp. Vrouwen vinden het wel beter bij hun zelfbeeld passen dat zij minder om macht geven. Maar er is voldoende bewijs dat vrouwen net als mannen machtsgeil zijn. Die drijfveer is alleen anders gericht. Sorry dames, het is echt waar.

Koningin Beatrix

Ik ken veel ex-topmensen uit het bedrijfsleven die ook grote moeite hadden om zich erbij neer te leggen dat zij hun macht moesten afstaan. Dan nemen ze een paar commissariaten waar ze eigenlijk niets te zoeken hebben of nemen ze plaats in een of andere zwaarwichtige commissie: het is soms weinig verheffend. Het zou interessant zijn als er eens serieus neurologisch onderzoek gedaan wordt naar de vraag waar macht zich in de hersenen manifesteert. Ik ben ervan overtuigd dat macht een bepaalde chemische reactie veroorzaakt in de hersenen en dat je er echt een ander mens van wordt. Een stap terug, naar een positie zonder macht, blijkt telkens een grote beproeving.

Rijkman Groenink

Een van de redenen dat ik mij in dit onderwerp heb verdiept, is dat ik allergisch ben voor mensen die uitstralen dat zij zich ver verheven voelen boven de rest van de wereld. Groenink is bij uitstek het voorbeeld van iemand die dat uitstraalt, door zijn arrogantie, zijn air en ook zijn bekakte manier van praten. Hij voelt zich zo ver boven zijn omgeving verheven, dat de totale blindheid heeft toegeslagen. Doordat ik dit boek heb gemaakt, ben ik wel beter gaan begrijpen waarom mensen bovenop de apenrots willen zitten.

Jan Dijkgraaf

Dat is de hoofdredacteur van HP/De Tijd. Hij staat bekend als een van de grootste horken van het medialandschap. Voordat hij bij HP/De Tijd kwam, zat hij bij Management Team en was hij mijn chef. Of het toeval is dat ik op dat moment een boek ben gaan schrijven over macht en bully’s? Toeval bestaat niet, zullen we maar zeggen. Ja, Dijkgraaf heeft kenmerken van de bully. Hij gebruikt angst als managementmiddel en speelt mensen tegen elkaar uit. Zelf denkt hij dat hij daarmee de beste resultaten boekt, geloof ik, maar ik heb mijn twijfels. Zo’n aanpak schrikt iedereen enorm wakker maar dat werkt alleen op de korte termijn. Tot verdediging van Dijkgraaf moet ik zeggen dat bij mijn weten nog nooit iemand door hem in de ziektewet is gekomen. En het is, laten we dat vooropstellen, geen kleurloos figuur. Die paar jaar Dijkgraaf waren in ieder geval leerzaam en spannend. Ik ben hem ook dankbaar voor sommige dingen, al was het maar dat hij mij inspiratie gaf om een boek te schrijven.