Het blijkt dat museumbezoekers slechts negen seconden stil staan bij een kunstwerk. Blijkbaar werpen mensen een vluchtige blik om weer snel verder te kunnen lopen. Ze stellen hun waarneming niet op de proef en details worden niet bespeurd. Voor deze mensen is dit boek geschreven met als inzet: leren kijken naar het eigen kijken.
Het boek heeft terugkerende patronen. Allereerst krijgt de lezer een kunstwerk voorgeschoteld waarover de auteurs vervolgens met elkaar in gesprek gaan. Aanvankelijk gaan de vragen en antwoorden over het kunstwerk zelf maar even zo vaak legt Mieke Boon de achtergronden bloot die de kunstwerken rijk zijn. Juist in dat gedeelte zit m.i. de waarde van dit boek. Niet zozeer de explicatie van het kunstwerk of het schilderij zèlf maar de achtergrondinformatie erover.
De andere auteur Peter Henk Steenhuis neemt de rol in van de aangever, hij stelt vragen die u en ik ook zouden stellen. Als lezer voel je je niet verloren in dit gesprek, je denkt mee en verplaatst je in de vragen die Steenhuis stelt. De antwoorden van Boon zijn soms confronterend maar zetten aan tot nadenken. Zo stelt ze dat we niet te snel een esthetisch oordeel moeten hebben over een schilderij. Het leidt immers af van het kijken. Die opmerking maakt ze al aan het begin van het boek. Je vraagt je als lezer af: doe ik dat ook, heb ik ook snel een oordeel klaar?
Het denkproces is begonnen. Ik kijk ondertussen niet meer naar het schilderij maar stel mezelf vragen. Probeer mezelf vrij te pleiten dat ik mezelf daar niet schuldig aan maak, maar vele kunstwerken later komt er een koude douche. De lezer krijgt een moderne foto voorgeschoteld ‘Meisjes in Cabrio’ van ene Spencer Platt. We zien vier meisje in een rode cabrio rijden die door een getroffen gebied rijden. Ik kende de foto niet en was de opmerkingen van Mieke Boon aan het begin van het boek al helemaal vergeten maar meende wel te weten waar dit schilderij over ging.
De meisjes in de Cabrio waren natuurlijk ramptoeristen die interessante foto’s wilden maken met hun mobieltjes voor Facebook. Niet dus. Het blijkt dat mijn vooronderstellingen totaal niet kloppen. De meisjes zijn geen ramptoeristen maar getroffenen. Ze rijden door hun eigen getroffen gebied heen. Ik zat er dus volkomen naast.
Boon legt uit dat ons oordeel meteen mee komt bij het kijken. Het zijn deze momenten die de auteurs benutten om diepgang aan te brengen. De lezer krijgt in dit geval een uiteenzetting over de opvattingen van Descartes, Kant en Bacon -dit alles nog n.a.v. ‘Meisjes in Cabrio’-. Zo worden ingewikkelde filosofische theorieën over de rol van de zintuigen een stuk begrijpelijker aan de hand van een concrete context.
Het boek zit m.i. goed in elkaar. De schilderijen, de rol van de aangever cq. vragensteller, de rol van de explicateur en de reflectie op het eigen nadenken van de lezer vormen een logisch geheel. Op het eind van het boek vraag ik me af of ik daadwerkelijk beter ben gaan waarnemen. Wel als Mieke Boon met haar enorme kennis mij souffleert. Maar neem ik ook beter waar zonder haar achtergrondinformatie? Ik twijfel. Maar ik ben er wel zeker van dat ik vanaf nu veel bewuster zal waarnemen.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.