We besteden 36 procent van ons leven slapend – dat betekent dat als iemand 90 jaar wordt, hij 32 jaar van zijn leven in bed heeft besteed. Dat werpt de vraag op waarom slaap zo belangrijk is. Drie uiteenlopende theorieën geven hiervoor een verklaring.
De eerste ziet slaap als herstel. Alles wat we gedurende de dag hebben opgebrand, wordt tijdens de nacht hersteld, aangevuld en weer opgebouwd. Het is een theorie met een lange geschiedenis; Aristoteles beschreef het idee van herstel al meer dan twee millennia geleden. ‘Het is nu ook in de mode, omdat er is aangetoond dat in het brein een hele reeks genen aan wordt gezet tijdens slaap. En die genen zijn gelinkt aan herstel en metabolische routes. Dus er is bewijs voor de herstel hypothese,’ vertelde Russel Foster tijdens zijn TED-talk.
Een andere hypothese die vaker wordt beschreven, is het sparen van energie. Maar die blijkt minder hout te snijden, want als je het verschil in calorieën berekend tussen wanneer iemand een nacht slaapt of wakker blijft, blijkt slaap maar zo’n 110 calorieën per nacht te besparen. ‘Dat is gelijk aan een hotdog,’ aldus Foster. ‘En ik denk dat een hotdog een mager rendement is voor zo’n ingewikkeld en veeleisend gedrag als slaap.’
De derde theorie is de favoriet van Foster: we slapen om hersenprocessen en geheugenconsolidatie te verbeteren. Mensen die uit hun slaap worden gehouden zijn stukken slechter in leren, blijkt uit verschillende onderzoeken. Het is vooral de vaardigheid om te komen met nieuwe oplossingen voor complexe problemen die verslechtert na een nacht zonder slaap.
Dat zulke cognitieve vaardigheden zo sterk achteruitgaan door slaapgebrek is alarmerend, maar worden overstemd door de alarmbel die neurowetenschapper Matthew Walker luidt. ‘Hoe korter je slaapt, hoe korter je leeft,’ stond er boven een interview met Walker, dat duizenden hartjes kreeg van Blendle-lezers. In het stuk heeft de auteur van het boek Why We Sleep het over de sterke relatie tussen slaapgebrek en Alzheimer, kanker, suikerziekte, overgewicht en geestelijke problemen. Om er maar een paar te noemen.
Voeg daarbij dat we de laatste zeventig jaar steeds korter zijn gaan slapen – van gemiddeld 8 uur in de jaren 50 tot 6,5 uur tegenwoordig – en er doemt een, in de woorden van Walker, ‘catastrofale slaaptekort-epidemie’ op. Met als grote boosdoeners elektrische verlichting, gadgets en het idee dat slapen zonde van je tijd is.
Slaap is dan ook iets geworden waarvoor je je moet schamen, stelt Walker. De citaten van beroemde, succesvolle mensen zijn veelzeggend. Thomas Edison: ‘Sleep is a criminal waste of time and a heritage from our cave days.’ Margaret Thatcher: ‘Sleep is for wimps.’ En Gordon Gekko in Wall Street: ‘Money never sleeps.’ Als Walker een lezing geeft, blijven er soms mensen hangen tot iedereen weg is, en dan zeggen ze zachtjes tegen hem: ‘Het lijkt erop dat ik zo iemand ben die acht of negen uur slaap nodig heeft.’ Walker: ‘Het is gênant om dat in het openbaar te zeggen.’
Onder aanvoering van neurowetenschappers als Walker en Foster is slaap aan een revival bezig. Zo schreef Psychologie Magazine onlangs: ‘Slaap is heel belangrijk, dat weten we allemaal.’ Maar wat nu als slapen niet lukt? Dan is de gedachte dat slaap heel belangrijk is om ernstige kwalen en ziekten te voorkomen niet een handige. Vandaar dat het tijdschrift ‘zes geruststellende gedachten voor wakkerliggers’ geeft.
Zoals: ‘Minder dan acht uur slaap is heel normaal’. Uit onderzoeken bij hedendaagse jager-verzamelaars, die leven zonder beruchte slaapverstoorders als lampen, cafeïne en gadgets, dat deze mensen doorgaans maar 6,1 tot 7,4 uur slapen – in de zomermaanden zelfs een uurtje minder. ‘Onze bevindingen ondermijnen de gedachte dat het moderne leven ons van onze slaap heeft beroofd,’ aldus psychiater Jerry Siegel.
Andere geruststellende gedachten zijn: ‘Je slaapt meer dan je denkt’, ‘Ook na een slechte nacht kom je de dag heus door’ en ‘’s nachts lijkt alles erger’. Toch lijkt het magazine er niet helemaal gerust op dat deze gedachten een einde maken aan het gewoel, getuige de online training die bij het stuk wordt aangeboden: ‘Met de online training “Beter slapen” verbeter je je slaappatroon, zodat je weer genoeg energie hebt.’
Misschien helpt het al slaap niet als vijand te zien. In de woorden van schrijver Jim Butcher: ‘Sleep is God. Go worship.’