Vreemdelingendetentie in de Lage Landen

1 Inleiding 15

2 Een criminologisch-penologische blik op vreemdelingendetentie 29
2.1 Ontstaan en ontwikkeling van het West-Europese vreemdelingenbeleid 30
2.2 Onderzoek naar vreemdelingendetentie 37
2.2.1 Theoretische verkenningen 37
2.2.2 Empirische verdiepingen 39
2.2.3 Onbeantwoorde vragen 43
2.3 Conclusie 47

3 Methodologie 49
3.1 Kritisch realisme 50
3.2 Bestudeerde detentiecentra 55
3.2.1 Selectie 55
3.2.2 Korte beschrijving van de detentiecentra 63
3.3 Uitvoering van het onderzoek 69
3.3.1 Observaties en informele gesprekken 70
3.3.2 Semigestructureerde interviews 77

4 Van officiële doelstellingen naar organisatiestructuren, werkingsprincipes en functieomschrijvingen 85
4.1 Verschillen in organisatiestructuren 86
4.1.1 Organisatorische segregatie in Nederland 87
4.1.2 Organisatorische segmentering en hybridisering in België 89
4.2 Humanisering van werkingsprocessen 91
4.3 Verschillen in officiële functie- en rolomschrijvingen 94
4.3.1 Terugkeerfunctionarissen 95
4.3.2 Veiligheidspersoneel 99
4.3.3 Opvoeders en activiteitenbegeleiders 101
4.4 Conclusie 102

5 Rolopvattingen en -invullingen van terugkeerfunctionarissen 105
5.1 Sociaal assistenten en het werken aan terugkeer 107
5.1.1 Van steunverlener naar betrouwbare informatieverstrekker 108
5.1.2 Van terugkeerfunctionaris naar betrouwbare informatieverstrekker 111
5.2 Regievoerders en het werken aan terugkeer 118
5.2.1 De rol van terugkeerfunctionaris 118
5.2.2 Mogelijkheden van terugkeerondersteuning 122
5.2.3 De trage ontwikkeling van een homogene organisatiecultuur 124
5.3 Het voorzien in een humaan en ordelijk leefklimaat 127
5.4 Conclusie 131

6 Rolopvattingen en -invullingen van veiligheidspersoneel en opvoeders/activiteitenbegeleiders 135
6.1 Nood aan legitimeringswerk? 136
6.1.1 Legitimiteitsvragen over het gedwongen terugkeerbeleid 136
6.1.2 Legitimering van praktijken van ordehandhaving 142
6.2 Dilemma’s van ordehandhaving 143
6.2.1 Afstand versus nabijheid 146
6.2.2 Consistentie versus flexibiliteit 156
6.3 Roluitoefening van opvoeders en activiteitenbegeleiders 160
6.3.1 Activiteitenbegeleiders als ‘managers’ van de activiteiten 161
6.3.2 Opvoeders als veelzijdige actoren 163
6.4 Het werken aan terugkeer 166
6.5 Conclusie 169

7 Hoe denken opgesloten personen over de legitimiteit van het toelatings- en terugkeerbeleid? 171
7.1 Legitimiteitsopvattingen over grenstoezicht en grensdetentie 173
7.1.1 Grenstoezicht en de weigering van de toegang tot het Schengengebied 173
7.1.2 De specifieke populatie in het transitcentrum Caricole 175
7.1.3 Legitimiteitsopvattingen in het transitcentrum Caricole 178
7.2 Legitimiteitsopvattingen over het terugkeerbeleid 182
7.2.1 Het terugkeerbesluit en de gedwongen verwijdering 182
12 Vreemdelingendetentie in de Lage Landen
7.2.2 De intrekking van verblijfsrecht 189
7.2.3 De opsluiting 193
7.2.4 Het inreisverbod 198
7.3 Legitimiteitsopvattingen over de terugkeerfunctionarissen 202
7.3.1 Sociaal assistenten 202
7.3.2 Regievoerders 204
7.4 Conclusie 207

8 De invloed van leefklimaatfactoren op detentiebeleving 211
8.1 De relevantie van leefklimaatfactoren bestuderen: een methodologische uitdaging 214
8.2 Vergelijkende analyse van het leefklimaat 217
8.2.1 Determinanten van leefklimaat 219
8.2.2 Autonomie 224
8.2.3 Veiligheid 226
8.2.4 Contacten binnen de inrichting 228
8.2.5 Contacten met de buitenwereld 233
8.2.6 Zinvolle dagbesteding 236
8.2.7 Welbevinden 239
8.3 Conclusie 244

9 Verzetsvormen van opgesloten personen 251
9.1 Verzet tegen de duur en/of uitkomst van de opsluiting 252
9.1.1 Druk uitoefenen om te kunnen terugkeren 255
9.1.2 Streven naar verblijfsrecht 258
9.1.3 Streven naar vrijlating 259
9.1.4 Confrontatie met een naderende gedwongen verwijdering 263
9.2 Verzet tegen regels en routines binnen het detentiecentrum 269
9.3 Omgaan met frustraties en gevoelens van hopeloosheid 272
9.4 Conclusie 277

Conclusie 279
Bibliografie 291
Appendix 1 Semigestructureerde vragenlijst 309
Appendix 2 Algemene kenmerken van de participanten 317
Het groene gras 321